Strategische verbeeldingskracht om nieuwe kansen te ontdekken voor groei, cultuur en verandering. Door Paula Buit.

Met verbeelding wil ik de toekomst naar me toe trekken. Verbeelding is een begrip dat lastig is uit te leggen. Laat staan hoe je dit kunt stimuleren en trainen. Het is een intern proces dat niet zegt wat je moet denken, maar verrijkt hoe je denkt. Het voltrekt zich volledig buiten het zicht, in iemands hoofd. Hoe krijg je hier vat op?

Laat het me uitleggen. Waarom ik het zo belangrijk vindt. De rol van verbeelding in strategie. En, de vraag die veel mensen me stellen: Wat heb je daar dan aan?

“De toekomst is geen eindpunt. Als je niet weet waar je heen moet, vergroot de opties“. – Designing public systems, Simon Höher.

Het is alsof je een raam opent om frisse lucht binnen te laten. Zo omschrijft Jane McGonigal in het boek Imaginable het trainen van je verbeeldingskracht om de toekomst actief vorm te geven. Je blik verruimen gaat niet over om in alle details gelijk hebben over wat er gaat komen. Het gaat erom hoe we samen de toekomst zullen vormgeven.

beeld: pragmatic imagination, Ann Pendleton-Julian & John Seely Brown

10 jaar vooruitdenken

Wanneer begint de toekomst? Morgen? Over een paar maanden? Drie jaar? De toekomst is de tijd die ver genoeg weg lijkt om dingen echt anders te doen. Denk eens 10 jaar vooruit. Als je 10 jaar vooruitdenkt, maak je ruimte voor échte verandering. In ons leven gebruiken we decennia als mijlpalen. Studies tonen aan dat als je zo ver vooruitdenkt, je hersenen overschakelen van een eerste (vanuit je eigen ervaringen en gezichtspunt) naar een derde persoonsperspectief (objectiever en ruimer perspectief). Uitzoomen in tijd en perspectief maakt je flexibeler en open voor nieuwe ideeën.

beeld: pragmatic imagination, Ann Pendleton-Julian & John Seely Brown

Zichtbaar en onzichtbaar, betekenis maken en betekenis breken

Imagination (verbeeldingskracht) is het vermogen om mentale beelden, ideeën en/of gevoelens op te roepen, zonder dat men deze zintuiglijk waarneemt (wikipedia). Het probleem met verbeelding is dat we niet altijd haar volledige kracht zien. In kunst is de verbeelding zichtbaar, we zien het resultaat van een creatief proces. Zoals in de boekcover Verbeelding van Onno Zijlstra. Ik zie lijntjes en curves. Ik weet niet wat ik in het plaatje zie. Ik probeer me iets voor te stellen. Daarvoor heb je het vermogen van verbeelding nodig. Een werkelijkheid leren kennen of beter gezegd leren aftasten met behulp van verbeelding. En zonder verbeelding is er geen vrijheid om zelf betekenissen te ontdekken.

In wetenschap en business is verbeelding onzichtbaar. Het speelt achter de schermen af bij het bedenken van hypotheses, het leggen van nieuwe verbanden en het visualiseren van oplossingen. Verbeelding is meer dan dagdromen, fantasie en kunstzinnige expressie; het is een essentieel onderdeel van hoe we denken, beslissen en geloven.

Verbeelding is hoe ons brein de toekomst oefent. We bouwen er mentale scenario’s mee: over wat kan gebeuren, wat anderen denken, en wat nog niet bestaat. We putten uit herinneringen, indrukken en emoties om nieuwe mogelijkheden te schetsen die verder gaan dan het hier en nu. Zo vormt verbeelding de brug tussen de buitenwereld en onze innerlijke wereld. Dáár ontstaat de betekenis. En dáár begint strategie.

In de huidige uitdagende context is het verhaal van vooruitgang min of meer ingestort. Daardoor geloven we vaak dat we vastzitten aan één soort toekomst en dat is niet een goede. Dat gevoel houdt ons gevangen in bekende paden (lees: nostalgie, teruggrijpen op), in een langdurige staat van besluiteloosheid en beperkt onze verbeeldingskracht. Veel systemen versterken zichzelf: ze herhalen steeds wat belangrijk is, wat werkt en wat waarde heeft. Die verhalen sturen ons gedrag, bevestigen de status quo en sluiten alternatieven uit. Zo blijft de huidige realiteit bestaan, hoe verouderd die ook is.

Dat geldt ook voor strategie. De strategietools die we gebruiken; segmentatie, targeting, positionering, zijn ontwikkeld voor stabielere markten, duidelijkere patronen en voorspelbaardere veranderingen. Die wereld is verdwenen. De realiteit van vandaag is sneller, rommeliger en moeilijker te doorgronden. AI verandert de manier van denken en doen. Concurrenten komen uit het niets. Cultuur verandert voordat je het kunt onderzoeken. En veel organisaties voelen zich onzeker over hun toekomst en of ze überhaupt nog wel een toekomst hebben.

Hoe navigeren we door een wereld die niet langer volgens de oude regels speelt? Wanneer de antwoorden niet voor de hand liggen.

“. . . The thing I would say is, when you grow up, you tend to get told that the world is the way it is, and your life is just to live your life inside the world. Try not to bash into the walls too much. Try to have a nice family life, have fun, save a little money. But life, that’s a very limited life. Life can be much broader once you discover one simple fact, and that is: Everything around you that you call life was made up by people that were no smarter than you. And you can change it. You can influence it. You can build your own things that other people can use. And the minute that you understand that you can poke life, and actually something will, you know, if you push in, something will pop out the other side, that you can change it. You can mold it. That’s maybe the most important thing is to shake off this erroneous notion that life is there and you’re just going to live in it, versus embrace it. Change it. Improve it. Make your mark upon it. I think that’s very important. And however you learn that, once you learn it, you’ll want to change life and make it better. Because it’s kind of messed up in a lot of ways. Once you learn that, you’ll never be the same again.” bron: youtube, Santa Clara Valley Historical Association.

Van een verbeeldende mindset naar methodology

Ondanks de toenemende behoefte aan fantasierijk denken, ervaren we een echte verbeeldingscrisis. Veel mensen zien verbeelding als iets ‘extra’s’ of als iets los van rationeel denken en handelen. Dit is gedeeltelijk te wijten aan een verkeerd begrip van de rol van verbeelding en haar vermogen om te innoveren en problemen op te lossen, zegt architecte and MIT-professor Ann Pendleton-Julian. We zijn niet echt goed zijn in het bewust ‘aanzetten’ en actief gebruiken van onze verbeelding als het nodig is. Ook hebben we moeite om verbeelding concreet en doelgericht toe te passen op actuele problemen. Terwijl het als een praktische vaardigheid moet worden beschouwd.

beeld: creative academic

Harvard Business Review benadrukt dat bedrijven “innovatieve producten en diensten” ontwikkelen, die “in wezen het resultaat van verbeeldingskracht zijn: het bedenken en realiseren van nieuwe mogelijkheden”. En elk iconisch bedrijf is gebouwd op verbeeldingskracht. Denk aan James Dyson die een stofzuiger zonder zak bedacht (geïnspireerd door een bezoek aan een lokale zagerij, waar hij zag dat zaagsel uit de lucht werd gescheiden met een conische scheider), of Charles Merrill die de moderne retailbank bedacht die een reeks transparant geprijsde producten aanbood aan gewone Amerikanen (geïnspireerd door zijn eerdere functie bij supermarktketen Safeway).

Inzichten uit de neurowetenschap bevestigen dat verbeelding fundamenteel is voor:

Probleemoplossing: alternatieven kunnen voorstellen. What if. Vragen stellen. Goede vragen leiden tot goede inzichten. Aannames uitdagen. Abstracte informatie concreet maken (denk aan: cornerstore indicatoren), think like an outsider (of haal er een binnen). Laat je inspireren door voorbeelden uit andere sectoren. Dit opent nieuwe mogelijkheden, doorbreekt patronen en voorkomt blinde vlekken. (explorerende verbeelding)

Strategisch denken: visualiseer of simuleer toekomstige scenario’s en kies waar je wilt spelen. Dit helpt om stappen in je hoofd te testen voordat je ze in de markt zet. Gebruik het om strategische keuzes te maken in onzekere situaties (strategische verbeelding).

Empathie: verplaats je in de situatie van iemand anders. Dit kan onthullen wat mensen echt beweegt: verborgen behoeften, spanningen en verlangens. Gebruik het om data menselijk te maken en oplossingen te ontwerpen die écht raken (empathische verbeelding).

Uitstraling: stel je een idee voor en voel het alsof het er al is. Hoe voelt dat? Zien, ruiken, proeven, voelen en horen. Het idee met het juiste woord of beeld vatten is belangrijk. Het bepaalt actief hoe je iets voelt, interpreteert en onthoudt. Zo breng je iets abstracts tot leven, bijna tastbaar. Daarmee geef je vorm aan merkervaringen, ruimtes, verpakkingen en uitingen. Hoe is het om hier binnen te lopen, het vast te houden, het te horen? (zintuigelijke verbeelding)

Storytelling: om iets te veranderen, heb je een nieuw verhaal nodig. Verhalen die het leven zin en richting geven. Om een betere wereld te kunnen voorstellen. Zo worden losse ideeën betekenisvol en ontstaat een strategie waar mensen zich bij willen aansluiten. Gebruik dit om je positionering scherp te maken, merkwerelden tot leven te brengen en gezamenlijke ambities te schetsen (verhalende verbeelding).

Holistisch denken.

De vijf soorten van verbeelding lijken misschien nog steeds sterk op een rationeel proces. Dit is niet het geval. Het is niet één oplossing voor één probleem. Met meerdere crises die op hetzelfde moment gaande zijn en technologie die zich sneller ontwikkelt dan ooit, lijkt de toekomst een onontwarbare kluwen van uitdagingen. Dit traint een andere manier van denken en biedt een nieuwe manier om inzichten te krijgen en strategieën te ontwikkelen. Dit sluit aan bij holistisch, systemisch, cyclisch én toekomstgedreven manieren van denken komend uit verschillende stromingen. Het omarmen van paradoxen, het zien van verbindingen en het accepteren van onzekerheid kenmerkt het proces. Met daarbij het vermogen om te voelen of de opties juist zijn voor ons, of iets resoneert.

Resonantie

Er is een concept dat resonantie heet en dat ik erg interessant vind. Het is afkomstig van de Duitse socioloog Hartmut Rosa. Hij beschrijft resonantie als een manier om met de wereld om te gaan die wordt gekenmerkt door sterke, betekenisvolle verbindingen. Verbindingen die je innerlijk kunnen veranderen.

Rosa vindt dat de moderne samenleving (met haar nadruk op controle, beheersing en snelheid) leidt tot een verschraling van resonantie-ervaringen. Hierdoor raken mensen vervreemd van zichzelf, anderen en de wereld.

Rosa omschrijft het aangaan van resonantie als “bereid zijn om geraakt en veranderd te worden zonder dat je weet wat het resultaat zal zijn”. Volgens Rosa kun je resonantie niet actief ‘pakken’ of afdwingen: zodra je het probeert te optimaliseren of plannen, verdwijnt het weer. Openheid, kwetsbaarheid en het omarmen van onzekerheid zijn essentieel.

Volgens Rosa zijn er vier aspecten van resonantie:

1. Aangeraakt worden: Je voelt je aangesproken of geraakt door ‘iets’ buiten jezelf (een muziekstuk, een persoon, een gebeurtenis).
2. Reactie geven: Je geeft actief antwoord of respons. Er is een beweging/terugkaatsing van gevoel, betekenis of actie.
3. Transformatie: Beide partijen worden door dit proces veranderd; er vindt een wederzijdse transformatie plaats.
4. Ongrijpbaarheid: Resonantie kan niet worden afgedwongen of gepland; het overkomt je, en is fundamenteel onbeschikbaar.

“Alignment moves the mind.
Resonance moves the field.
Leaders of the future will conduct both, with clarity, coherence, and soul.”
– Naomi McFarland

Alignment betekent afstemming of in lijn brengen van ideeën, standpunten of doelen. Het geeft duidelijkheid. je bent het met elkaar eens, je handelt in dezelfde richting. Maar die overeenstemming is soms oppervlakkig en kan snel uiteenvallen als omstandigheden veranderen. Resonance gaat een laag dieper. Resonantie betekent dat je als vanzelf in overeenstemming beweegt, vanuit echte verbinding en gedeeld gevoel. Zoals vogels in een zwerm of muzikanten in een jam‐sessie op elkaar ingespeeld raken. Resonantie is niet alleen ‘hetzelfde willen’, maar echt geraakt zijn en samen in beweging komen. Dit is adaptiever, blijft standhouden bij verandering en nodigt uit tot participatie in plaats van slechts volgen.

Snow melts from the edges

Sneeuw smelt aan de randen. Wat dat betekent, is dat belangrijke ontwikkelingen voor een bedrijf zich meestal voordoen aan de ‘randen’, niet in de directiekamer. Cruciale inzichten voor de toekomst vinden we vaak daar waar verschillende denkrichtingen, trends of subculturen elkaar overlappen, zoals het kruispunt tussen wetenschap en spiritualiteit, kunst en technologie, mode en politiek etc. Stel goede vragen. Stimuleer diversiteit. Mensen begrijpen is belangrijker dan technologie begrijpen. Als je meer praktische tips wil, bekijk de toolkit Blikverruiming om je op weg te helpen.

Het ambacht van anders denken

De verbeelding moet worden ingezet om ideeën om te zetten in actie. Ik gebruik het woord ‘ambacht’ omdat het echt tot stand komt door te doen, door te maken en te experimenteren. Het is niet alleen een denkproces. Het is ook een praktisch proces. Een toekomst kunnen voorstellen is mogelijk, maar weten wat je ermee moet doen is een andere kwestie. Gebruik je verbeelding niet alleen om te fantaseren, maar ook om te handelen: test ideeën uit, bouw prototypes, start een pilot, experimenteer, deel je verhaal met anderen, reflecteer en pas aan. Zo wordt verbeelding vanzelf praktisch. De ‘Small Win Theorie’ is eenvoudig maar diepgaand. Het is de overtuiging dat een haalbare ‘Big Win’ voortkomt uit vele kleine overwinningen. Zo maak je denken en doen onlosmakelijk met elkaar verbonden.

beeld: superflux

Ik denk dat het heel belangrijk is om ons vermogen om anders te denken en ons iets anders voor te stellen, te versterken. Daarom vind ik imagination zo belangrijk. Als we de toekomst niet zelf gaan verzinnen of verbeelden, kunnen we haar ook niet bouwen.

Oh, en zie je al iets in boekcover Verbeelding van Onno Zijlstra? Hier lees je een hint.

Hi. Mijn naam is Paula Buit. Als creatief strateeg help ik organisaties met strategische vraagstukken en het vertellen van hun verhaal. Hou je van deze nieuwsbrief en wil je meer?

– Maak gebruik van mijn strategie adviesdiensten. Ik help al ruim 20 jaar organisaties met strategie, verandering en positieve impact.
– Spring aan boord bij Blikverruiming en begin je hersenen te trainen om “anders te denken”. Doe een werksessie, ik kan iets vertellen of neem een abonnement op inspiratie op maat voor jou en je team. 
– Schrijf je in voor nieuwsbrief Blikverruiming.
– Neem contact op om kennis te maken. Let’s say hello.